Agrega, farklı ebatlarda kırılmış yada kırılmamış, suni yada her iki cins minarel malzemelere denir. İnce ve iri agrega olarak ikiye ayrılır. Kum ile çakıl en çok kullanılan agrega türleridir. Agrega geometrik özelliklerini içeren deneyler TS EN 933 serisinde değinilmiştir. Bizde bu makalemizde elek analizi konusuna değineceğiz. Numune alımı, elek analizinin yapımı ve elek analiz sonuçlarının değerlendireceğiz.

Numune Alma

Deneye tabi tutacağımız malzemede aranılacak en önemli özellik malzemeyi tam temsil ediyor olması gerekmektedir.




Taşıyıcı banttan numune alırken belirlenecek bant aralığının başı ve sonu sıyrılarak arada kalan malzeme kürek fırça yardımıyla iyice temizlenerek alınmalıdır.

Eğer stoktan numune alınacak ise stok alanının çeşitli yerlerinden alınız. Stok yapılan agregaya bakıp alt, üst ve orta kısımları belirlenerek kürek yardımı ile üst tabakı atıp en derin yerinden numuneyi alınız.

Deney İçin Hazırlama

Aldığımız numuneyi çeyrekleme yada elinizde bölgeç varsa bölgeç yardımı ile deneye tabi tutacağımız numuneyi hazırlayabiliriz.




Çeyrekleme ve Bölgeçleme yığın halinde aldığımız agregayının tüm agregayı temsil etmesi sağlamaktadır.

Çeyrekleme:

1. Numuneyi yığın olarak dökünüz ve olduğu yerde iyice karıştırıp bir yığın haline getiriniz.
2. İyice karıştırıp yığın haline getirdiğimiz agreganın üstüne taban kısmı geniş bir tepsi vb yardımıyla döndererek daire şeklini almasını sağlayınız.
3. Daire şeklindeki agregayı mala yada benzeri bir alet ile döre bölünüz.
4. Dörde böldüğümüz agreganın çapraz kısımlarını alınız. Alınan çapraz kısımların altında ufak malzeme kalmamasına dikkat ediniz. Bir fırça yardımıya süpürünüz.
5. Eğer kalan numune deney için yeterli miktarda ise deneye tabi tutabilirsiniz. Çok ise kalan malzemeyi tekrar karıştırıp çeyrekleme yapınız.

Bölgeçleme:

1. Maximum dane çapına göre böleç aralığını belirleyiniz.
2. Bölgeç altına numune toplama kapını yerleştiriniz.
3. Bölgeçten numuneyi boşaltınız.
4. Malzeme istediğiniz miktara gelene kadar bu deneyi tekrarlayınız.

Elek Analizi 

Elek analizi, betonda kullanacağımız agreganın granülometri uygun olup olmadığını tespit etmek amaçlı yapılır. Hesaplanarak bulunan granülometri eğrisi ile ideal eğriye ne kadar yakın olduğumuzu tespit etmemiz gerekmektedir.

Elek analizi için gerekli olan malzemeler.

1 – Agrega ebatlarına göre elek takımı.

2 – Elek sarsma makinesi (Yoksa elle de elenebilir).

3 – Kürek.

4 – Yıkama eleği.

5 – Elle elenecekse yetecek büyüklükte tebsi, sarsma tablası için toplama (Pan) tepsisi.

6 – Etüv.

7 – Terazi

8 – Tel fırça

Elemeye Başlamadan

Hazırladığımız numuneyi kurutup sabit ağırlığa getirip tartıp ilk kuru ağırlığı not alınız. Yıkama eleği yardımıyla elekten akan su berraklaşıncaya kadar agregayı yıkayınız. Kurutmak için tekrar etüve yerleştiriniz. Elek sonucunu erken almak için Tüp, ocak ve benzeri ısıtıcılar ile de kurutabilirsiniz. Bu tür aparatları kullanırken agregayı sürekli karıştırınız ve yere dökülmemesine özen gösteriniz. Sabit ağırlığa gelen agregamızı elemeye başlayabiliriz.




Eleme İşlemi

Her agrega sınıfını en büyük elek takımından başlayıp küçüğe doğru eleyiniz. Elek üstünde kalan malzeme tartıp not alınız. İri göz açıklı eleklerin arasında kalan agrega tanelerini tel fırça ile temizleyebilirsiniz. Eleme işlemimiz bittikten sonra granülometrimizi çıkartabiliriz.

Granülometri Hesaplama

Elek üstüde kalan agregayı kümilatif olarak toplayınız.  100-((Kümülatif ağırlık / Toplam ilk kuru ağırlık)*100) bu formül her elekte için uyguladıktan sonra artık grafiğimizi çıkartabiliriz. Grafik için Excel programını kullanarak rahatlıkla çizebilirsiniz.

Örnek bir elek granülometri eğrisi

Elek Analizinin Değerlendirilmesi

Elek granülometrimiz alt limitin altına inerse bu bize malzemimizin iri olduğunu göstermektedir. Bu tür agrega beton için ideal olmayacakır. Çünkü betonun bağlayıcılığı az olacağından homojen bir yapı elde edemeyecektir. Betonda aşırı boşluklar ve segregasyonlar oluşmasına neden olacaktır.

Granülometri üst limit eğirimizin üstüne çıkarsa buda agregamızının ince olduğunu göstermektedir. İnce agrega ile hazırlanan beton dayanımı düşük olmaktadır. Çünkü ince agreganın su ve çimento ihtiyacı fazla olmaktadır.

Bunun için dizayn çalışmalarında agrega kullanım oranlarını değiştirilebilir fakat her agreganın ayrı ayrı gradasyon içinde olması daha idealdir.

İyi çalışmalar.